Trước hết Hiến pháp phải quy định cái gì?
Trước hết Hiến pháp phải quy định cái gì?
Nguồn: Anhbasam04
Gs. Ts. Nguyễn Đăng Dung, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội
Hiến pháp có rất nhiều chức năng: như tổ
chức quyền lực nhà nước, giới hạn quyền lực nhà nước, kiểm soát quyền
lực nhà nước, thúc đẩy và bảo vệ nhân quyền…. Từ những chức năng này
Hiến pháp có rất nhiều quy định khác nhau, xếp thành các chương điều
khác nhau. Nhưng trong số những chức năng nói trên chức năng làm cơ sở
pháp lý cho việc tạo nên sự chính danh của nhà nước là quan trọng bậc
nhất. Trong nhiều trường hợp sự chính danh của quyền lực nhà nước theo
quy định của Hiến pháp là rất quan trọng, có tính bao trùm lên toàn bộ
bản Hiến pháp và việc thực hiện quyền lực nhà nước. Với tư cách là đạo
luật tối cao, Hiến pháp phải bao quát về cơ bản các chức danh mang trong
mình quyền lực nhà nước phải được hình thành lên một cách chính danh.
Trong thời đại dân chủ các loại quyền lực này phải bắt nguồn từ nhân
dân.
Vì vậy một bản hiến pháp tốt phải quy
định cho được quy trình thủ tục mà nhân dân thực hiện quyền lực thuộc về
mình đích thực bầu ra các chức danh mang quyền lực nhà nước. Chỉ có
những chức danh, những tổ chức do nhân dân bầu ra một cách trực tiếp
hoặc cùng lắm là gián tiếp mới có quyền nắm quyền lực nhà nước, mới có
quyền quyết định trong việc phân bổ nguồn lực của quốc gia, quyết định
nhân sự các chức sắc quan trọng của quốc gia, và những vấn đề quan trọng
khác.
Với những chức năng nêu trên, Hiến pháp
trước hết phải quy định về quyền con người, sau đấy là vấn đề phân
quyền: lập pháp, hành pháp tư pháp. Việc quy định này là những vấn đề
rất khó, trước hết phải quy định được hết các quyền con người, sau đấy
là việc quy định nhiệm vụ quyền cho các cơ quan đảm nhiệm công việc nhà
nước. Quy định phải được viết ra làm sao có thể thực hiện được trên thực
tế. Hiện nay trên thực tế có hai trường phái quy định: 1. chỉ quy định
những nét rất đại cương của Hiến pháp cổ điển của các nước phát triển;
2. phải quy định chi tiết của các hiến pháp hiện đại.
Ở Hiến pháp cổ điển việc quy định nhiệm
vụ quyền hạn của các cơ quan thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư
pháp, hầu như không được quy định một cách cụ thể, vì càng cụ thể càng
thể hiện rõ sự thiếu vắng, và sự mâu thuẫn chồng chéo lên nhau. Nhưng
không quy định cụ thể thì lại càng không biết thế nào để thực hiện , và
nhất là ít có cơ sở cho việc quy kết trách nhiệm sau này. Trường phái cổ
điển lập luận rằng, việc chỉ rõ cơ quan nào thực hiện quyền lập pháp,
cơ quan nào thực hiện quyền hành pháp và cơ quan nào thực hiện quyền tư
pháp là vừa đủ cho nhiệm vụ quyền hạn của mỗi cơ quan. Rất khó cho việc
viết các quy đinh này. Nhưng cho dù ở trường phái này hay trường phái
kia, thì quy định bầu cử, thành lập ra các chức sắc đảm nhiệm các quyền
lập pháp, hành pháp và tư pháp là những phần dễ quy định nhất.
Vì vậy cái cần phải quy định trong Hiến
pháp là cách thức thành lập ra các cơ quan nhà nước đó thông qua việc
bầu cử hay đề cử rồi phê chuẩn các chức danh đảm nhiệm các hoạt động lập
pháp, hành pháp và tư pháp. Chính đây tạo ra sự chính danh của những
người thay mặt nhân dân đảm trách các công việc của nhà nước – công
quyền.
Đảng cầm quyền, chỉ có được quyền lãnh
đạo thông qua lá phiếu của người dân bầu ra một cách trực tiếp hay gián
tiếp các ứng cử viên của đảng đưa tranh cử các chức danh này. Người dân
không ưng chức danh nào cũng là không bỏ phiếu cho những ứng cử viên
của đảng đó.
Nhìn chung, hiến pháp các quốc gia quy
định tương đối chi tiết về các vị trí được bầu ra (thành viên nghị viên,
tổng thống…), điều kiện bầu cử, điều kiện ứng cử, việc phân định khu
vực bầu cử, việc phân bổ số ghế cho các khu vực… Trong chế độ đại nghị,
nhân dân trực tiếp bầu ra Hạ viện (Viện dân biểu), đảng chiếm đa số tại
Hạ viện hay liên minh các đảng cầm quyền thành lập ra Chính phủ do một
Thủ tướng đứng đầu. Do vậy, chính phủ phải chịu trách nhiệm trước nghị
viện. Trong chế độ cộng hòa tổng thống, nhân dân trực tiếp hoặc có thể
gián tiếp bầu ra nguyên thủ quốc gia (tổng thống) đồng thời là người
trực tiếp lãnh đạo hành pháp. Chính phủ và người đứng đầu chính phủ
không chịu trách nhiệm trước nghị viện, mà phải chịu trách nhiệm trước
nhân dân. Đấy là cơ sở cho sự chính danh nhà nước của họ.
Việc không nhìn thấy các quy định về bầu
cử trong Hiến pháp hiện hành cũng như dự thảo sửa đổi của Hiến pháp
Việt Nam cũng là một trong những điểm yếu của Hiến pháp cũng như dự thảo
của sửa đổi Hiến pháp Việt Nam hiện nay.
N.Đ.D.
