PGS, TS. Nguyễn Thanh Tuấn, Học viện Chính trị Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh;
TS. Vũ Công Giao, Đại học quốc gia Hà Nội
[...]
Về khái niệm quyền con người và quyền công dân
Ở
Việt Nam, bên cạnh thuật ngữ “quyền con người”, còn có thuật ngữ “nhân
quyền”. Cả hai thuật ngữ này đều bắt nguồn từ thuật ngữ tiếng Anh “human
rights”, mà nếu dịch trực tiếp sang tiếng Việt là quyền con người; còn
nếu dịch qua Hán - Việt là nhân quyền. Xét về mặt ngôn ngữ học, theo Đại
Từ điển tiếng Việt, quyền con người và nhân quyền là hai từ đồng nghĩa
(1).
Nhân
quyền, ở góc độ khái quát nhất, theo Liên hợp quốc, có thể hiểu là
những gì bẩm sinh, vốn có của con người mà nếu không được bảo đảm thì
chúng ta sẽ không thể sống như một con người (2). Tại Việt Nam, một số
định nghĩa về quyền con người do một số chuyên gia, cơ quan nghiên cứu
từng nêu ra cũng không hoàn toàn giống nhau, nhưng xét chung, quyền con
người thường được hiểu là những nhu cầu, lợi ích tự nhiên, vốn có và
khách quan của con người được ghi nhận và bảo vệ trong pháp luật quốc
gia và các thỏa thuận pháp lý quốc tế.
Thuật
ngữ “công dân”, theo Từ điển Merriam Webster’s Collegiate Dictionary,
“công dân (citizen) là một thành viên của một nhà nước mà người đó có
nghĩa vụ trung thành và được hưởng sự bảo vệ”. Cũng như thuật ngữ nhân
quyền, có nhiều định nghĩa về quyền công dân (citizen’s right), tuy vậy,
theo một nghĩa khái quát nhất, có thể hiểu quyền công dân là những lợi
ích pháp lý được các nhà nước thừa nhận và bảo vệ cho những người
có quốc tịch của nước mình.
Sự khác biệt giữa quyền con người và quyền công dân
Một là,
tư tưởng về quyền con người được hình thành cùng với sự xuất hiện của
những nền văn minh cổ đại. Còn khái niệm quyền công dân chỉ xuất hiện
cùng với cách mạng tư sản. Vì cách mạng tư sản đã đưa con
người từ địa vị thần dân trở thành công dân - với tư cách là
những thành viên bình đẳng trong một nhà nước, và pháp điển
hóa các quyền tự nhiên của con người dưới hình thức các quyền
công dân. Như vậy, khái niệm quyền công dân xuất hiện sau khái niệm
quyền con người.