Revolutionary
Nguồn: Triết Học Đường Phố
Nhìn nhận con người là một việc làm vừa khó khăn vừa rủi ro, nhưng
nếu làm đúng thì “lợi nhuận” hiển nhiên cũng rất lớn. Vì vậy, con người
ta mặc dù không bao giờ hiểu hết được người khác (hiểu hết bản thân còn
chả được) nhưng do yêu cầu cuộc sống, vẫn luôn phải đưa ra các đánh giá
tốt nhất có thể trong công việc, tình cảm cũng như mọi mối quan hệ khác.
Về phương pháp luận, đánh giá con người phải hướng đến dự đoán về
hành vi của cá nhân đó trong những trường hợp khác nhau, mà quan trọng
là cách cá nhân đó suy nghĩ ra sao, đặt vấn đề gì lên trước tiên khi đối
mặt với hoàn cảnh. Chính vì vậy, bản thân tôi cũng cố gắng đúc kết cho
mình một bộ quy tắc nhằm xem xét các cá nhân có tính chất tham khảo và chiêm nghiệm. Tuy nhiên chiêm nghiệm của bản thân thì vừa lâu, vừa thiếu hiệu quả vì vậy xin phép được chia sẻ với mọi người.
Bộ tiêu chuẩn đánh giá của tôi xin chia làm 6 yếu tố: Nhân, nghĩa, trung, tín, dũng, trí.
Nhân: không bất chấp thủ đoạn là nhân
Tiêu chí đánh giá này là dựa trên cách thức đạt được những điều mà cá
nhân mong muốn để đánh giá con người họ. Lấy cái thỏa mãn bên ngoài làm
đối sánh với sự thỏa mãn giá trị bên trong.
Con người khi sinh ra hoặc buổi khởi nguyên vốn không nhận thức được
gì ngoài những nhu cầu bản năng. Dần dần chúng ta học được cách hy sinh
những nhu cầu trước mắt để đạt được cái lợi dài hạn hơn. Tụ họp lại
trong cộng đồng là một trường hợp như vậy, khi con người cần hy sinh một
phần lợi ích của bản thân cho người khác để có một tổng lợi ích lớn hơn
trong tương lai.
Đạo đức theo nghĩa truyền thống chỉ là một khía cạnh của yếu tố này
khi các cá nhân hạn chế tự do của mình và tuân theo chuẩn mực chung để
duy trì trật tự xã hội. Dần dần, từ phương tiện, đức hạnh trở thành,
trong quá trình tiến hóa, một nhu cầu của con người. Những người có nhận
thức và thâu nhận được văn minh của xã hội sẽ có nhu cầu tự thân tuân
theo những chuẩn mực này và đấy là lý do cho tiêu chí thứ nhất.
Nghĩa: Trước sau như một là nghĩa
Thời thế thay đổi, con người cũng thay đổi, tùy vào việc khi địa vị,
tiền bạc, học vấn… Của các cá nhân khác dần nhau theo thời gian, cách
thức hành xử, suy nghĩ của họ về nhau thay đổi ít hay nhiều mà ta cho
điểm tiêu chí này.
Khi các cá nhân đánh giá và quyết định thiết lập mối quan hệ với các
cá nhân khác, họ luôn phải dựa trên các tiêu chí và đánh giá của bản
thân mình. Nếu như các tiêu chí này sâu sắc, cơ bản đồng thời sự đánh
giá nhìn nhận của một cá nhân là sắc sảo và nhạy bén thì những đánh giá
này sẽ khó bị suy suyển hơn những đánh giá dựa trên những tiêu chí bề
ngoài vốn luôn luôn thay đổi. Đây là nên tảng để xây dựng tiêu chí đánh
giá này.
Khi đánh giá tiêu chí nghĩa, cần thận trọng, nên chọn đối tượng là
những người càng thân cận càng tốt để đánh giá để tránh trường hợp các
cá nhân nhìn sai đối tượng thay vì hệ tiêu chí giá trị quá tồi.
Trung: Gặp khó không lùi là trung
Con người ta muốn trung thành (hay là chung thủy) trong một mối quan
hệ nào đó, trước hết phải trung thành với ngay những điều mà mình tin
tưởng và theo đuổi. Vì vậy con người có phẩm chất này phải luôn luôn có
niềm tin vào bản thân mình, không chấp nhận nhượng bộ những vấn đề thuộc
về nguyên tắc. Từ đó rèn luyện cho họ khả năng đối đầu với các nghịch
cảnh và bản lĩnh không lùi bước trước khó khăn. Do vậy cái tôi của những
con người này là cái tôi dám chịu trách nhiệm.
Những người trong các công việc hàng ngày mà hay đùn đẩy thì tiêu chí
này sẽ không đạt lắm. Tiêu chí này bình thường phải trải qua giông tố
mới đo được (mà lúc đấy thì đã muộn) tuy nhiên nếu dùng phương pháp này
có thể dự đoán được ai là người có thể cùng mình vượt qua khó khăn, ai
là người phải luôn duy trì “khuyến khích”-mối lợi để họ có thể giúp đỡ
mình.
Tín: Sống và làm việc có nguyên tắc là tín
Chúng ta tin một người nào đó chỉ khi chúng ta dự đoán được tương đối
về cách thức người đó hành động. Nhưng để đạt được một sự ổn định trong
cách hành xử không phải dễ do hoàn cảnh lúc thuận lúc nghịch. Một cá
nhân phải nỗ lực mới có thể giữ cho mình không vi phạm các quy tắc
chung. Điều đó chỉ đến khi các cá nhân đó có sự tôn trọng với các quy
tắc này và một người chỉ tôn trọng quy tắc của người khác khi bản thân
họ cũng có quy tắc và muốn được tôn trọng.
Các cá nhân làm việc một cách bừa bãi, thiếu nền nếp thường là người
ít chữ tín. Khi hoàn cảnh thuận lợi cho một hành vi nào đó họ dễ dàng
thực hiện hành vi đó, nói dối cũng chỉ là một trong các hành động có
tính “thuận buồm” như vậy. Cần phân biệt với người chủ ý gây hiểu nhầm
cho một mục đích nào đó với bất cứ cách nào, đó là người bất chấp thủ
đoạn và thuộc về tiêu chí nhân. Người bất tín không phải lúc nào cũng là
do họ có chủ ý xấu nhưng do sự bừa bãi của bản thân mà họ không giữ
được hành động của họ đúng chuẩn mực. Ví dụ: Khi vay tiền thực sự muốn
trả nhưng cầm tiền lại bị dụ dỗ đánh bạc và không trả được là bất tín,
cố tình lừa đảo ngay từ đầu là bất nhân.
Dũng: Trên thì không khiếp nhược, dưới thì bao dung là người dũng
Con người có thế giới quan khác nhau, người thì cho rằng mình có thể
thay đổi được các sự việc đang tồn tại, người thì không. Những người
mạnh mẽ có niềm tin mãnh liệt vào khả năng của các cá nhân mà chính vì
vậy họ coi trọng cá nhân hơn các mối quan hệ hiện tồn. Điều này tạo nên
một cái nhìn bình đẳng của những con người này trong mối quan hệ với các
cá nhân khác. Chính vì vậy họ không lấy vị thể của bản thân để đánh giá
bản thân mình với người khác mà có cách hành xử lễ độ, đúng mực và cái
nhìn bình đẳng với cả người có vị trí cao và thấp hơn mình.
Chúng ta có thể quan sát thấy chính những kẻ đi bắt nạt lại là những
kẻ “chết cóng” khi bị bắt nạt lại, chính những học trò cho rằng thầy
giáo không thể sai thì cũng không bao giờ cho rằng con mình có thể đúng
(hơn mình). Một điểm dễ nhận thấy từ phần này là những người dũng ít sợ
mình sai hơn vì họ không sợ bị mất vị thế trong mắt người khác do bản
thân họ cũng không coi vị thế là cái có thể ràng buộc bản thân mình.
Trí: Lâm nguy bất loạn là trí
Bộ não chúng ta luôn làm việc theo cách: Tìm kiếm các câu trả lời có
sẵn cho một vấn đề dựa trên những câu trả lời tương tự theo kinh nghiệm;
nếu kết quả không có được thì lúc đó chúng ta mới suy nghĩ để tìm lời
giải mới. Những cá nhân thiếu thói quen suy nghĩ sẽ gặp vấn đề khi vấp
phải các trường hợp không quen thuộc. Do đó trong trường hợp bị thúc
dục, cá nhân đó sẽ bị cuống và tê liệt.
Chính vì vậy tiêu chí này nhằm đo lường thói quen suy nghĩ của mỗi
người. Nếu một người có thói quen suy nghĩ tốt, họ sẽ áp dụng “chế độ
suy nghĩ” cho bộ não một cách dễ dàng như bản năng. Những người như vậy
cũng sẽ là những người đạt được lượng tri thức lớn và chất lượng do cả
một quá trình suy nghĩ lâu dài tạo ra. Vì vậy họ là người có trí. Bên
cạnh đó, phương pháp này cũng giúp lọc ra những người hay nghĩ vẩn vơ,
thiếu thực tế vì dù họ có sử dụng đầu óc nhiều nhưng không hướng đến
giải quyết vấn đề thực sự mà chỉ nhào nặn, theo đuổi vô định hướng những
“vọng tưởng” trong não-nói đơn giản là nghĩ nhiều nhưng nghĩ quẩn.
Những trình bày trên còn rất sơ sài, tuy nhiên bài viết chỉ mong
trình bày những điều cốt lõi cho mỗi cá nhân chiêm nghiệm và trao đổi
thay vì trở thành một bài viết về kỹ năng nhìn người. Cuối cùng, dù các
bạn muốn đánh giá người khác như thế nào, hạt nhân của vấn đề là phải
biết tự đánh giá bản thân mới có thể rút ra những quy tắc chung của con
người.
Revolutionary
